نشانه‌های شکل‌گیری محور عربستان - قطر - ترکیه علیه ایران

از زمان درگذشت ملک عبدالله و روی کار آمدن ملک سلمان به عنوان پادشاه جدید عربستان سعودی، بحث های فراوانی درباره جهت گیری های سیاست خارجی این کشور، به ویژه در عرصه منطقه ای مطرح شده است. رفت و آمدهای دیپلماتیک روزهای اخیر میان مقامات سعودی و دیگر کشورهای عرب منطقه، این موضوع را با شدت ویژه تری مطرح کرده است.

 

به گزارش «تابناک»، روزنامه لبنانی «الاخبار» در مطلبی به بررسی روندهای جدید سیاست خارجی عربستان سعودی پرداخته و می نویسد طی روزهای اخیر، ریاض شاهد رفت و آمدهای دیپلماتیک زیادی بوده که از تغییر جهت گیری های بین المللی این کشور تحت نظر پادشاه جدید حکایت دارد. سیاست جدید این کشور، بر مبنای شکل دادن به یک اتحاد منطقه ای علیه ایران و بهبود روابط با ترکیه، قطر و اخوان المسلمین قرار دارد.

 

در همین راستا، پس از سفر روز یکشنبه صباح احمد جابر الصباح، امیر کویت به عربستان، محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی نیز از ریاض دیدار کرد. یک روز بعد از این دیدار، یعنی در روز سه شنبه نیز شیخ تمیم، امیر قطر ضمن سفر به عربستان با پادشاه این کشور دیدار و گفت و گو کرد.

 

منابع خبری سعودی اعلام کردند محور گفت و گوهای سلمان با تمیم، بر یافتن راه هایی برای ارتقای روابط دوجانبه در حوزه های مختلف و همچنین بررسی آخرین تحولات منطقه خلیج فارس، منطقه خاورمیانه و جهان متمرکز بوده است. 

 

اما این فعالیت های دیپلماتیک را می توان در چارچوب تلاش عربستان برای هماهنگ کردن موضع کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس درباره مجموعه موضوعاتی دانست که در عرصه سیاسی منطقه شکل گرفته است. جنبه متمایز دیدار تمیم از عربستان این بود که تنها چند روز پس از سفر محمد بن نایف، ولیعهد عربستان از دوحه انجام گرفت. 

 

بر این اساس، می توان گفت در پی انجام مجموعه اقدامات داخلی توسط سلمان که ازآن با عنوان «کودتا» علیه حلقه درونی معتمد پادشاه سابق یاد می شود، دستگاه حاکمه جدید سعودی سعی دارد تغییراتی را در سیاست خارجی خود ایجاد کرده و رویکرد جدیدی را در موضوعات منطقه ای و بین المللی در پیش بگیرد. 

 

در این زمینه باید توجه داشت که رسیدن سلمان به قدرت، همزمان با مجموعه تحولاتی بود که سبب کاهش نفوذ عربستان و متحدانش در منطقه و افزایش وجهه رقبای این کشور بود: جنبش انصارالله قدرت را در یمن به دست گرفت؛ ارتش سوریه در چندین جبهه بر تروریست ها فائق آمد؛ پیشرفت های قابل توجهی در مبارزه با داعش در عراق و سوریه به دست آمد؛ مذاکرات هسته ای ایران شاهد پیشرفت بود؛ و قیمت نفت نیز به شدت کاهش پیدا کرد.

 

این تحولات منطقه ای و بین المللی، رژیم سعودی را متقاعد کرد که باید در جست و جوی رویکرد جدیدی در سیاست خارجی خود برآید که هدف اصلی آن، برقراری ثبات در داخل و تضمین نقش ویژه منطقه ای این کشور باشد. اما مهمترین محورهای این تغییر و تحول، در قالب بازنگری در سه موضوع کلی قابل اشاره است: روابط با اخوان المسلمین، روابط با ترکیه و روابط با ایران.

 

نشانه های زیادی در تأیید این امر وجود دارد که روابط ریاض با اخوان المسلمین – که در داخل عربستان از آن با عنوان گروهی تروریستی یاد می شود – در آینده نزدیک شاهد تغییر خواهد بود. پس از انتشار گزارش هایی درباره دیدار جناح «سدیری» خاندان حاکم بر عربستان با سران اخوان و نیز اظهارنظرهای خوشبینانه اخوانی ها درباره آینده روابط با عربستان، سعود الفیصل، وزیر خارجه سعودی اعلام کرد روابط کشورش با اخوان المسلمین دستخوش تغییراتی خواهد شد.

 

فیصل در این باره گفت: «ما هیچ مشکلی با اخوان المسلمین نداریم. ما با یک بخش کوچک مرتبط با این گروه مشکل داریم که به رهبر معنوی آن وفادار هستند». 

 

اما تغییر مورد انتظار در روابط آل سعود و اخوان، شامل تغییر در روابط عربستان با ترکیه نیز خواهد بود که در دوره ملک عبدالله به دلیل اختلافات بر سر مجموعه ای از مسائل، به ویژه مصر و سوریه، تیره شده بود. به نظر می رسد روند مشابهی از بهبود روابط، میان عربستان و ترکیه نیز در جریان است. رجب طیب اردوغان که پس از اعلام خبر درگذشت ملک عبدالله، سفر آفریقای خود را برای شرکت در مراسم وی نیمه تمام گذاشت، اکنون قصد دارد به زودی در قالب سفری رسمی از ریاض دیدار کند. 

 

افزون بر این، اوکان آلا، وزیر کشور ترکیه نیز اخیراً در ریاض با محمد بن نایف دیدار و درباره موضوعات مشترک مورد نظر و همچنین راه های تقویت روابط میان دو کشور گفت و گو کرده است. قرار است نجدت اوزال، رئیس ستاد ارتش ترکیه نیز امروز به عربستان سفر کند. علاوه بر این موارد، ترکیه یک کشتی جنگی خود را در قالب تمرینات نظامی مشترک با کشورهای حاشیه دریای سرخ، به جده اعزام کرده است.

 

از همان زمان که در پی وخامت حال ملک عبدالله، سلمان وظیفه اداره امور کشوری را در عربستان به دست گرفته بود، رویکرد بهبود روابط با ترکیه را مدنظر قرار داده بود. توافقاتی که در جریان سفر وی به آنکارا در مه 2013 به امضا رسید، بنیانی را برای توسعه روابط دو کشور فراهم نمود. روابط دو کشور پس از حمایت شدید ریاض از براندازی دولت اخوان در مصر توسط نظامیان، به شکل قابل توجهی تیره شده بود.

 

در گزارشی با عنوان «بازگشت سدیری ها» که توسط موسسه دولتی تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه تهیه و منتشر شده، آشکار است که دولت ترکیه تلاش دارد از تغییرات داخلی عربستان سعودی پس از درگذشت ملک عبدالله به منظور بهبود روابط میان دو کشور استفاده کند. 

 

در همین حال، عربستان آگاه است که بهبود روابط با اخوان و ترکیه، نیازمند حمایت قطر – که حامی اصلی اخوان در جهان عرب و متحد نزدیک ترکیه به شمار می رود – نیز هست. در حقیقت، اهمیت واقعی سفر تمیم به ریاض، در توافقاتی است که در پشت پرده میان دو طرف حاصل شده، نه آنچه در رسانه ها مطرح و منتشر شده است.