در مورد غنی سازی واقع بین باشید

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات بین ایران و گروه 1+5 روز سه شنبه در وین از سر گرفته می شود و هدف از آن دستیابی به یک توافقنامه جامع در مورد مساله هسته ای ایران است. در فاصله دو ماه تا پایان فرجه شش ماه توافق هسته ای مقدماتی ژنو ، مذاکره کنندگان باید هرآنچه که در چنته دارند را برای حصول این توافق رو کنند.

از هر منظر که به روند مذاکرات بنگریم، در می یابیم که این گفت و گو ها جدی و سازنده بوده است. هر دو طرف به هر بهانه ای متوسل می شوند تا نشان دهند برای دستیابی به توافق در تاریخ 20 جولای(29تیر)عزم راسخی دارند.

تا کنون مذاکرات بر مبنای تبادل دیدگاه های طبقه بندی شده پیش رفته است. در دور بعدی مذاکرات، طرفین تدوین پیش نویس توافقنامه نهایی را آغاز خواهند کرد و موضع گیری های آشتی جویانه آغاز خواهد شد.

مذاکراتی که تا کنون انجام شده، موجب شده است که اختلاف نظرها کاهش یابد و این امر به خصوص در مورد راکتور آب سنگین اراک صادق بوده است. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در واکنش به ابراز نگرانی های غرب در مورد احتمال استفاده نظامی از این راکتور گفت که تهران برای بازطراحی این راکتور آمادگی دارد تا میزان تولید پلوتونیوم از آن کاهش یابد. هرچند هنوز اختلاف نظرهایی در مورد نحوه بازطراحی های ضروری وجود دارد، اما مواضع دو طرف در حال تعدیل شدن است.

اما در مورد دیگر موضوعات هنوز هم دیدگاه ایران و گروه 1+5 از هم فاصله دارد. یکی از زمینه هایی که در آن شکاف بین دو طرف مشهود است، کمیت و کیفیت برنامه های غنی سازی اورانیوم ایران است که قرار است بخشی از توافق هسته ای جامع باشد. گروه 1+5 به منظور افزایش زمان ورود ایران به باشگاه هسته ای علاقمند است که تعداد سانتریفوژها در ایرن به طور قابل ملاحظه ای  کاهش یابد. همچنین غرب خواستار کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده ایران است. اما تهران می گوید به دنبال توسعه این برنامه هاست.

صالحی اخیرا اعلام کرده است که علاوه بر 19 هزار سانتریفوژ نصب شده در ایران، 30 هزار سانتریفوژ دیگر نیز ساخته خواهد شد تا نیاز ایران برای تامین سوخت راکتور بوشهر مرتفع شود. این نیروگاه هم اکنون به کمک روسیه تغذیه می شود. افزون بر این صالحی خاطرنشان کرده است که برای دیگر راکتورهایی که در بوشهر ساخته خواهند شد نیز باید 50 هزار سانتریفوژ دیگر در تاسیسات غنی سازی نطنز نصب شود که از 15 برابر پیشرفته تر از سانتریفوژهای نسل اول است که هم اکنون در ایران فعال هستند.

یک ظرفیت غنی سازی گسترده به ایران امکان می دهد که به سرعت وارد باشگاه هسته ای شود. در صورتی که موضع تهران پای میز مذاکرات هسته ای آن چیزی باشد که صالحی می گوید، می تواند به کند شدن روند مذاکرات منجر شود و این چیزی است که ایران باید آن را بداند.

ایران  برای تامین اهداف هسته ای صلح آمیز در میان مدت یا کوتاه مدت، به ظرفیت غنی سازی گسترده نیاز ندارد. این کشور می تواند از طریق توافق هسته ای که محدودیت های بیشتری برای غنی سازی در نظر می گیرد نیز به اهداف خود دست یابد.

به موحب توافقنامه ای که می تواند قابل مذاکره باشد، ایران قادر خواهد بود غنی سازی را برای تعداد محدودی راکتور ادامه دهد. همچنین در زمینه سوخت آزمایش کند و تحقیقات هسته ای انجام دهد. برای تامین نیاز ها در مورد تولید برق نیز ایران می توان راکتورهای قدرتی هسته ای خریداری کند و از روسیه یا کشور دیگری برای این راکتورها اورانیوم غنی شده وارد کند. از سوی دیگر تهران می تواند در زمینه هسته ای با اعضای گروه 1+5(آمریکا ، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) همکاری کند. این همکاری ها زمینه هایی را از طراحی و ساخت تاسیسات هسته ای گرفته تاسوخت رسانی به راکتورهای مدرن تحقیقاتی و قدرتی شامل می شود.

اگر ایران در مورد دارا بودن یک برنامه هسته ای صلح آمیز پیشرفته در دراز مدت جدی باشد، دیگر نیازی نیست که سانتریفوژهای نسل اولی  را در مقایسی گسترده فعال نگهدارد یا اینکه با عملیات غنی سازی کم هزینه تر خارجی رقابت کند. استراتژی هوشمندانه تر این است که ایران از تعداد محدودتری از سانتریفوژهای کنونی خود برای تامین نیازهای اش استفاده کند و برای برآورده کردن نیازهای خود در کوتاه مدت به تامین سوخت راکتورهای قدرتی به منابع اورانیوم غنی شده خارجی رجوع کند. این همان الگویی است که ژاپن نیز آن را دنبال می کند. ایران می تواند از طریق تحقیقات داخلی و توسعه ای و همکاری با کشورهای غربی و روسیه به سوی پیشرفت بیشتر در زمینه برنامه ها هسته ای صلح آمیز گام بردارد.

این استراتژی ایران را قادر می سازد که یک توافق هسته ای جامع با غرب رقم بزند که به اهداف تهران جامع عمل می پوشاند. این توافق موجب لغو تحریم ها می شود و ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای ایران را تضمین می کند.

اگر ایران تصمیم بگیرد که این رویکرد را دنبال نکند و بر استراتژی غیر موثر و پرهزینه خود پافشاری کند، تنها موانعی در راه مذاکرات ایجاد می کند که به بی اعتمادی ها دامن می زند.

روشن نیست که در این مرحله درخواست تهران برای افزایش ظرفیت غنی سازی یک تاکتیک معامله ای است یا نشانه ای از استراتژی واقعی این کشور. اما اگر ایران به دنبال توافق باشد باید واقع بینی بیشتری را چاشنی سیاست های خود کند و رویکرد متعهدانه تری را نسبت به نشان دادن ماهیت صلح آمیز فعالیت های هسته ای خود داشته باشد.

باتوجه به تعداد زیاد موضوعات پیچیده باقی مانده، مذاکره کنندگان با حجم کاری بسیار سنگینی مواجه هستند تا بتوانند تا 20 جولای توافقنامه ای را برای امضاء آماده کنند. با این وجود اگر ایران به زودی به این نتیجه برسد که نیازهای غنی سازی میان مدت و کوتاه مدت اش زیاد نیست، آنگاه امکان توافق وجود دارد.

اگر ایران با ایده ظرفیت غنی سازی محدود که گروه 1+5 آن را در نظر دارد موافقت نکند،هیچ توافق هسته ای جامعی تا 20 جولای امضاء نمی شود. به این ترتیب احتمالا مذاکرات برای شش ماه دیگر تمدید خواهد شد.

تمدید مذاکرات به نفع ایران نیست. برخلاف آنچه که منتقدان توافق ژنو پیش بینی می کردند، توافق هسته ای مقدماتی نظام تحریم ها علیه ایران را سست نکرد. هرچند شرکت های بین المللی به گفت و گو با ایران در زمینه قراردادهای تجاری علاقه نشان داده اند اما آنها همچنان با رویکردی محافظه کارانه امضاء قراردادها را تا زمان توافق نهایی به تعویق انداخته اند. در نتیجه ایران دریافته است که برای احیای اقتصادی و تامین نیازهای مردم به یک توافق جامع هسته ای نیاز دارد.

ایالات متحده نیز به طور روشن ترجیح می دهد که یک توافق هسته ای پیش از پایان فرجه شش ماهه به دست آید. هرچه توافق زودتر انجام شود، محدویت برنامه های هسته ای ایران نیز سریع تر اتفاق می افتد و این همان چیزی است که واشینگتن به دنبال آن است. اما واشینگتن در مقایسه با ایران در صورت ادامه مذاکرات برای شش ماه دیگر در موضع قوی تری قرار دارد.

ایران می تواند در مذاکرات به اهداف خود یعنی لغو تحریم ها و حفظ برنامه هسته ای صلح آمیز دست یابد. حتی شاید ایران قادر باشد این اهداف را پیش از پایان فرجه شش ماهه مذاکرات محقق کند. اما نخست باید یک موضع واقع بینانه در خصوص غنی سازی اختیار کند.

منبع: نشنال اینترست/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه:جمعه 19 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: چهارشنبه 24 اردیبهشت 1393