آیا اردوغان جان سالم به در خواهد برد؟

دیپلماسی ایرانی: در حالی که در ماه های اخیر، همه توجهات به اعتراض های پارک گزی در استانبول معطوف بود و حتی برخی آن را نشانه بهار ترکیه می دانستند، تحول سیاسی دیگری شکل گرفت که کل ترکیه را تحت تأثیر قرار داد. در رخداد جدید شمار بسیاری از فعالان اقتصادی و تجاری معروف این کشور بازداشت شدند. همزمان با اعلام خبر برکناری دادستانی که مسئول رسیدگی به پرونده فساد دولتی ها بود، برخی رسانه ها و سایت های خبری از مطرح شدن نام پسر اردوغان در این پرونده خبر دادند. براساس این گزارش های غیررسمی، روز پنجشنبه دادستان دستور دستگیری 30نفر دیگر از مقامات و نزدیکان دولت اردوغان را به اتهام پولشویی و فساد مالی صادر کرده بود اما نیروهای پلیس از اجرای حکم دستگیری خودداری کردند. دلیل این خودداری این بوده که در روزهای گذشته و بعد از دستگیری 50نفر در ارتباط با این پرونده، دولت اردوغان ده ها مقام پلیس را در استانبول از کار برکنار کرد. در همین حال ارتش ترکیه بیانیه ای را در رسانه ها منتشر و در آن تأکید کرد که قصد دخالت در مسائل سیاسی را ندارد. این بیانیه بعد از آن منتشر شد که یکی از مشاوران نزدیک اردوغان در شبکه های اجتماعی نوشت، این بحران می تواند زمینه را برای کودتا فراهم کند. اما بهرام امیر احمدیان کارشناس مسایل ترکیه، اتفاقات را دارای پیشینه طولانی می داند. به باور او جریاناتی که از پیش اتفاق افتاد، به این منتهی شده که امروز شاهد دستگیری های فراوان در ترکیه باشیم و این موضوع هر روز شدت بیشتری می گیرد. البته او نقش اسرائیل را نیز نایده نمی گیرد و با بیان اینکه بعید می داند این چالش ها به برخوردهای فیزیکی بیانجامد اما معتقند است اگر چنین شود، ارتش ورود پیدا خواهد کرد. در ادامه  متن این گفت و گو را می خوانید:

رویدادهای کنونی ترکیه نشان می دهد که جناح مخالف به دنبال اتهام زنی به دولت آقای اردغان و حزب حاکم در دست داشتن در فساد اقتصادی است. گرچه آقای اردوغان اعلام کرده تمامی اینها در راستای تضعیف دولت است. در همین حال صحبت از دخالت همراه قدیمی اردغان، یعنی گولن بوده و اتفاقات پیش آمده را بر آمده از جنبش طرفداران او می دانند. به نوعی نزاع کنونی در ترکیه را نزاع میان اردغان و گولن قلمداد می کنند. ارزیابی شما از رویدادهای کنونی ترکیه چیست و تا چه حد موارد مطرح شده موضوعیت دارد؟

فکر می کنم اتفاقات کنونی ترکیه بر مبنای یک جریان پیچیده بوده و نمی تواند در یک مقطع کوتاهی چنین پرونده هایی مطرح شود، از این رو باید از قبل زمینه های چنین پرونده هایی آماده تا زمان مطرح کردنش فرا برسد. برای همین فرایند طولانی طی شده است.این فرایند نیز در پی نارضایتی ها حزب مخالف بوده تا فرصتی برای پیش کشیدن چنین مسایلی را پیدا کنند. دستگیری این تعداد افراد نشان می دهد که بر اساس زمینه سازی های قبلی بوده زیرا اگر این افراد مجرم بودند، باید در زمان ارتکاب جرم دستگیر می شدند پس چرا اکنون دستگیر شده اند؟ این نشان از دخالت یک جریان سیاسی دارد. اگر دستگاه قضا خواهان دستگیری این افراد بوده باید به طور تدریجی بازداشت و آنها را محاکمه کند نه اینکه بعد از بازداشت بیش از 40 نفر، نیمی از آنها را به دلیل بی گناهی آزاد کند. بنابراین بیش از آنکه فرایند قضایی باشد، فرایند سیاسی بوده و احزاب با یکدیگر در مبارزه و چالش هستند. نکته دیگر در مورد دخالت آقای گولن است که گفته شده در این ماجراها نقش دارد. آقای گولن در تمام ارکان کشور تاثیرگذار است. بعد از دهه 70 او و طرفدارانش آغاز به تاسیس مدارسی کردند که روش ها و آموزش های دینی را بیان می کردند و این روند توانست به سرعت نه تنها در ترکیه بلکه در آسیای مرکزی و قفقاز نیز، رشد کند. از طرفی شخص آقای اردغان نیز اعلام کرده که شاگرد آقای گولن است. اینکه بخواهیم او را دخیل در رویدادهای ترکیه بدانیم مقداری غیرمنطقی است. از سویی آقای اردغان مورد انتقاد ملی گراها و نظامی ها قرار دارد. اقدام او برای بازگشت به خویشتن خویش از لحاظ هویت ترکی و دینی مرود انتقاد قرار گرفته است. چالش های اردغان برای کوتاه کردن دست نظامیان از صحنه سیاسی کشور، به منظور جلوگیری از کودتاهای دیگر، مذاکره با کردها به عنوان مسایل داخلی و همچینن استقرار سپر دفاع موشکلی که مورد انتقاد دولت ایران نیز قرار گرفت، درگیری های مرزی با سوریه و دخالت ترکیه در سوریه و مصر به عنوان مسایل سیاست خارجی موجب چالش های پیش آمده برای آقای اردغان شده و او را در این موضع قرار داده است.

 آقای اردوغان اتهام های وارده به خود را رد کرده و آنها را برنامه ریزی علیه دولت و کودتا عنوان کرده است. اما اگر قرار باشد مساله کودتا مطرح باشد، چرا از روش های سیاسی مانند ترس از ایجاد بنیادگرایی، استفاده نشده و از روش اقتصادی استفاده شده است؟

به لحاظ مسایل سیاسی نقطه ضعفی بر آقای اردوغان وارد نیست. البته از جانب ملی گراها و مذهبیون ترکیه آنها متهم به وهابی شده اند.  البته به لحاظ اسلامی نمی توانستند ایرادی وارد کنند چرا که آنها مساله حجاب را رعایت و حل کردند. از این منظر از موضع مسایل اقتصادی وارد شدند. به این دلیل که از نظر اسلام رشوه عملی حرام است چرا که موجب فلج شدن اقتصاد و شیوع فساد اخلاقی می شود. موضوع پولشویی را نیز از این منظر وارد کردند. اما " خلق بانک " اعلام کرد تمامی انتقالات مالی صورت گرفته به خصوص با ایران بر اساس چارچوب مقررات بوده است. اما مخالفان پای ایران را به میان کشیدند تا بگویند حدود 80 میلیارد یورو انتقال غیرقانونی صورت گرفته است. به نظر می رسد ریشه این مسایل در سیاست داخلی ترکیه از جمله مساله پارک گزی است. البته کاستن از قدرت نظامیان در صحنه سیاسی، آشتی با کردها و مذاکره با  پ ک ک برای خرج نیروهای مسلح از ترکیه و رفتن به کوه های قندیل عراق  از دیگر عوامل است. با این حال نیمی از کابینه عوض شده و باید منتظر ماند. اما این مسایل می تواند خطراتی برای ترکیه و منطقه داشته باشد به ویژه اینکه اکنون ارتش نمی تواند نقش قبلی خود را داشته باشد. اگر این وضع پیش برود و به درگیری های فیزیکی بیانجامد، ممکن است ارتش ناگزیر به ورود شود. با این همه فکر می کنم اسرائیل در این مسایل دست دارد. اما در مقابل آمریکا خواهان ترکیه با ثبات است. زیرا ترکیه جناح شرقی ناتو است و پایگاه هوایی اینجرلیک برای امنیت ناتو حایز اهمیت است.همچنین ترکیه به عنوان هاب منطقه مسیر انتقال انرژی برای آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه است اگر این ثبات به هم بریزد روسیه، قفقاز و حتی سرمایه گذاری های خارجی در ترکیه و بالعکس با دشواری هایی رو به رو خواهند شد. اگر اطلاعاتی بیشتری به دست بیاریم و روند امور را دنبال کنیم شاید بتوانیم بگوییم در آینده چه اتفاقی می افتد ولی در شرایط کنونی اوضاع بحرانی است. اگر دولت بحران را مدیریت کند و به مصالحه ای برسند و اجازه دهند دادستان کل ترکیه و دستگاه قضایی به موضوع ورود پیدا کند، آن وقت می توانند در یک فضای آرام پیشنهاد استعفای اردغان مطرح شود یا حزبش نسبت به برگزاری انتخابات میان دوره ای موافقت کند. همه اینها راه کارهای سیاسی است. از طرفی باید این مسایل را مسایل داخلی ترکیه بدانیم و آتش بیار معرکه نشویم. ترکیه همسایه قدرتمند ماست و ثبات ترکیه ثبات ماست. ایران در شرق با افغانستان ناامن و در غرب با عراق ناامن مواجه است از این رو نباید در شمال غرب جریانات براندازی به وجود بیاید چرا که به اقتصاد ما لطمه وارد می شود. راه ارتباطی ما به اروپا از ترکیه می گذرد و اگر ترکیه ناامن شود با مشکلات بیشتری رو به رو خواهد شد.

بخشی از اتفاقات از سوی رسانه های ترکیه متوجه ایران است و رسانه ها انگشت اتهام را به سوی سفیر ایران و یکی از ایرانیان مقیم ترکیه نشانه گرفته اند. معتقدند دولت ترکیه با همکاری این افراد اقدام به دور زدن تحریم ها می کرده که این میان مسایل پولشویی نیز مطرح شده است. تا چه حد اتفاقات اخیر می تواند برای به چالش کشیدن روابط تهران- آنکارا صورت گرفته باشد؟

در شرایط تحریم ما می توانستیم به ترکیه نفت بفروشیم. ترکیه مصرف کننده عظیم نفت ایران است. از طرفی مبادلات اقتصادی میان ایران و ترکیه برقرار است. به همین دلیل طبیعی است که در هر کشوری برخی نیروها مخالف چنین روابطی هستند. حزب حاکم علاقه مند به برقراری روابط با ایران در تمام شرایط دشوار است و این مورد حساسیت مخالفان قرار می گیرد. این مساله موجب سو استفاده آنها می شود که مساله پولشویی را مطرح کنند. در حالی که پولشویی اتفاق نیافتاده است. در دوره تحریم ما می توانستیم از ترکیه طلا بخریم؛ این یک معامله قانونی بوده است چرا که اگر غیرقانونی می بود شورای امنیت و آمریکا آن را مطرح می کردند. این مساله را تنها ترک های مخالف اعلام کردند.

تا چه حد ارتش می تواند در این مسایل دخالت داشته باشد؟ گرچه ارتش ترکیه طی اطلاعیه اعلام کرده وارد سیاست نمی شود و براساس آنچه در قانون آمده عمل خواهد کرد.

به نظرم هم بله و هم نه. بله از این منظر که ارتش زخم خورده است. ارتش از دولت دلسرد شده و آن هم به کمرنگ شدن نقشش بوده در حالی که طی سال های متمادی از زمان تاسیس جمهوری ترکیه ارتش نقش پررنگی در عرصه سیاسی داشته است. دولت نیز به جای کم رنگ کردن این نقش به صورت تدریجی آن را به طور ناگهانی کم رنگ کرد. ژنرال های ارتش در جریان ارگنکون زخم خورده هستند. آنها دیگر به دولت اعتماد ندارند. اما اگر میان نیروها درگیری فیزیکی روی دهد که بسیار بعید می دانم آنگاه وارد خواهد شد. مگر اینکه اسرائیل بخواهد فضای سیاسی ترکیه را به سمت درگیری های فیزیکی پیش ببرد که در این صورت ارتش در هر کشوری که ایجاد کننده نظم در داخل مرزهای سیاسی و بیرونی است وارد می شود. نه به این دلیل است که وقتی گفته ارتش در صحنه سیاسی حضور نخواهند داشت، آنها نیز می گویند صحنه سیاسی است و ما کاری نخواهیم کرد چرا که در قانون اساسی برای ما وظیفه ای تعیین نشده است. با این همه در ترکیه تجربه درگیری های حزبی زیاده بود آنها تمرین کرده اند ولی در ترکیه ای که پارلمان نقش اساسی دارد نباید انتظار داشته باشیم که ناامنی و بی نظمی به وجود بیاید.

شاهد بودیم بعد از انتشار خبر دست داشتن پسر اردغان در مفاسد مالی پیش آمده معمر آککاش یکی از دادستانی های که دستور به بازداشت متهام کرده بود برکنار شده و روند پیگیری پرونده نیز متوقف شد. برخی مدعی هستند برکناری و توقف این روند فشارهایی است که از سوی اردغان وارد آمده تا چه حد این صحت دارد؟

دادستان کل ترکیه گفته که این روند را ادامه خواهند داد و ملاحظه هم  نخواهند کرد که فرزند چه کسی در این ماجرا حضور دارد و با استقلال کامل، قوه قضاییه وارد خواهد شد. طبیعی است که این روند طولانی خواهد بود. با این حال به این سرعت جواب نمی دهد چون باید پرونده ها بازرسی و دادگاه تشکیل شود. باید کمی صبر کنیم تا به این سوال جواب دهیم. باید دید قوه قضاییه ترکیه چه اقدامی خواهد کرد.

با توجه به مسایل پیش آمده و ادعای رسانه های ترکیه مبنی بر استعفای آقای اردغان، آیا شاهد سقوط دولت کنونی خواهیم بود یا اینکه آقای اردغان می تواند از این مرحله گذر کند؟

 در نظام پارلمانی، استعفا به مفهوم سقوط نیست. بلکه به معنی روندی است که پیش آمده و هیات حاکمه و حزب حاکم استفعا می دهد و دوباره انتخابات برگزار می کنند. مردم و آرای آنها نقش دارد. همچنین ترکیب پارلمان مهم است. استعفای رییس دولت در نظام پارلمانی منفی نیست. خیلی نباید بر روی این حساب کنیم برای اینکه کودتا نیست. در ایتالیا چندین دوره اتفاق افتاده است. ترکیه یک کشور مسلمان و قدرتمند است و می تواند از پتانسیل های خودش استفاده کند. اقای اردغان هم یک کهنه کار سیاسی است و درست که برای حزب حاکم مشکلاتی ایجاد شده اما باید منتظر باشیم. اگر آقای اردغان موفق به عبور از بحران کنونی و مدیریت آن شود، قدرتمند تر از پیش بر روی کار قرار می گیرد. طبیعی است که فقط در رسانه ها صدای مخالفان را می شنویم دولت در معرض هجوم همه رسانه هاست، به ویژه بعد از زخمی که بر جامعه ترکیه بعد از پارک گزی وارد شده و پلیس عملکرد خوبی نداشته است. باید دید ترمیم کابینه و استعفای وزرا می تواند پاسخ دهد یا نه.  در آن موقع نیاز به اطلاعت  بیشتری از روند کار داریم که ببینیم چه اتفاقی می افتد. 

انتشار اولیه: دوشنبه 9 دی 1392/ باز انتشار: شنبه 14 دی 1392