دستپاچگی سیاسی آمریکا در برابر ایران

دیپلماسی ایرانی: اواخر آذرماه  وزارت خزانه داری آمریکا فهرست جدیدی از افراد حقیقی و حقوقی را که مشمول تحریم قرار گرفتند، اعلام کرد.  این اقدام با واکنش هایی در داخل و خارج همراه بود. برخی این اقدام را نقص توافقنامه ژنو دانستند. گرچه دستگاه دیپلماسی ایران بر این باور بود که این عمل نقص کننده توافقنامه نیست اما حسن نیت آمریکا را مورد تردید قرار می دهد. در همین حال  باگذشت نزدیک به یک ماه از توافق هسته ای مقدماتی در ژنو، همچنان زمان اجرای این توافق در پس پرده ای از ابهام قرار دارد. اتحادیه اروپا پیشتر زمان اجرایی شدن توافقنامه را ماه ژانویه اعلام کرده بود اما پس از آن بیان کرد زمان اجرایی شدن آن منوط به ارایه گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی است.

با این همه مجموعه رفتارهای اعضای گروه 5+1 به غیر از روسیه و چین حاکی از آن است که فعلا قصد تعدیل تحریم ها را ندارند. از این رو این پرسش مطرح می شود که آیا این رفتارها نقص کننده توافقنامه ژنو بوده و آیا آینده مذاکرات را با چالش رو به رو می کند؟ منتقدان داخل اینگونه رفتارهای را ناشی از عدم توازن در امتیازهای داده شده از سوی ایران و گرفته شده از سوی طرف مذاکره کننده می دانند. اما سیروس ناصری عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای ایران تاکید می کند همه آنچه در توافقنامه به عنوان امتیاز داده شده و گرفته شده آمده، بسیار ممتاز است. او امتیازهای به دست آمده برای ایران را کیفی و امتیازهای داده شده را کمی می داند که قایل مقایسه با یکدیگر نیست. متن گفت و گوی دیپلماسی ایرانی با دیپلمات با سابقه کشور و عضو سابق تیم مذاکراتی قطعنامه 598 و همچنین سفیر سابق ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی به شرح زیر است:

با گذشت قریب به یک ماه از امضای توافقنامه ژنو برخی انتقادهای داخلی به مفاد این توافقنامه وارد شده است .ارزیابی شما از متن برنامه اقدام مشترک چیست؟

توافقنامه ژنو را به دقت مطالعه کردم و به عنوان کسی که بیش از 30 سال سابقه مذاکرات مختلف دارد این را به طور قاطع میگویم که آنچه ایران در این توافق به دست آورده در مقایسه با آنچه که داده، بسیار ممتاز است. به طور یقین این توافقنامه به سود ایران بوده و نظرات ایران نیز به طور اساسی در آن لحاظ شده است. آنچه ایران به دست آورده سلسله تفاهم های کیفی و آنچه داده، سلسله تفاهم های کمی است که این دو قابل مقایسه با هم نیست.

 به طور واضح تر اینکه طرف اصلی دعوا یعنی آمریکا ناگزیر شده غنی سازی و نگهداری مواد غنی سازی شده در ایران را بپذیرد در حالی که طی ده سال به طور قطعی و صد در صد با این موارد مخالف بوده است.  در این توافق آمریکا هم در نوشتار و هم گفتار این دو موضع اصلی ایران را پذیرفته است. این به معنای کوتاه آمدن اساسی دولت آمریکا از مواضع, اعمال, اقدامات و اظهارات ثبت شده اش در ده سال گذشته است.

چه در داخل و چه در خارج برخی معتقدند تعادلی میان امتیازهایی که ایران داده و امتیازهایی که به دست آورده وجود ندارد. تا چه حد  این ادعا مورد پذیرش است؟

این حرف درست است ولی به سود ایران نه طرف مقابل. آنچه ایران داده بسیار محدود و کم و آنچه گرفته بسیار بزرگ و عمده است. گروه ایرانی از هیچ یک از مواضع خود عدول نکرده اما آمریکا که به طور مصنوعی این دعوا را در سطح جهانی مطرح کرده و یک اجماع جهانی با این هدف که برنامه هسته ای ایران متوقف شود ایجاد کرده بود، از مواضعش عدول کرده است. ممکن است برخی بگویند آنچه آمریکا از مواضعش عدول کرده مقید به برخی شرایط است اما این مساله مهم نیست؛ بلکه مهم این است که اصل غنی سازی و حفظ موارد غنی شده در ایران در توافقنامه درج شده است .

این  توافقنامه برای ایران دستاور بزرگی است که البته مدیون مقاومت ده ساله مردم، هدایت صحیح و تدبیر امور توسط مقامات عالی کشور و توانایی بسیار بالای تیم مذاکره کننده است. حیف است در صحنه نقد و انتقادات این موضوع اصلی که دستاوردی بزرگ برای کشور است، دچار خدشه شود.

شاید یکی از تردیدهایی که بر این توافقنامه مستتر است،اشاره به بندی دارد که اگر بر یکی از بندها توافق نشود بر هیچ یک از اصل ها توافق نشده و ممکن است طرف مذاکره کننده نسبت به برخی مفاد تعهد لازم را نشان ندهد. تا چه اندازه این تردید می تواند مساله نقدهای وارد شده را محق بداند؟

اگر این توافق نهایی بود به طور قاطع می گفتم که موضوع هسته ای به سود ایران پایان یافته و حل و فصل شده است. اما چون موقت است به ناچار باید عبارات و مکانیزم هایی در آن باشد که راه را برای طرفین باز بگذارد که هر آینه به این نتیچه رسیدند که طرف مقابل به تعهداتش عمل نکرده، یا بخشی از توافقات دچار خدشه شده، می توانند کل توافق را انجام نشده فرض کنند. این بند برای هر دو طرف لازم است. البته برای ما مفیدتر است. آنچه که طرف ایران نسبت به آن متعهد شده، چیزهایی است که قابل اجراست برای اینکه خارج از استاندارد و عرف معمول در چارچوب قوانین بین المللی نیست. اما آنچه طرف مقابل پذیرفته کوتاه آمدن از موضع ناحقی است که سال هاست بر آن اصرار می کند. بنابراین امکان اینکه که طرف مقابل بخواهد  از این تعهدات سر باز بزند بیشتر است.

 این بند برای جمهوری اسلامی این امکان را ایجاد می کند که تا زمانی که شرایط مد نظرش در توافق نهایی درج نشود، می تواند کل توافق را به عنوان توافقی که هرگز انجام نشده و به نتیجه نرسیده فرض کند و هیچ تعهدی هم به طرف مقابل نداشته باشد. اگر هم  اقداماتی تا آن زمان نسبت به اجرای توافق کرده باشد همه اینها قابل برگشت است.

شاهد بودیم که آمریکا افراد حقیقی و حقوقی جدید را به فهرست تحریم های جدید اضافه کرد. در مقابل نیز اتحادیه اروپا هم زمان اجرایی شدن توافق نامه را منوط به ارایه گزراش آژانس دانسته در حالی که پیش از این ابتدای ماه ژانویه زمان اجرایی شدن آن اعلام شده بود.آیا چنین برخوردهایی به نقض توافق نامه  و به چالش کشیده شدن مذاکرات در دورهای آتی منتهی نخواهد شد؟

سه نکته را در این باره بیان می کنم. نخست آنکه این برخورد و اقدامی که هم در اروپا و هم در آمریکا به توالی و پشت سر هم صورت گرفت می تواند دیدگاه جمهوری اسلامی ایران را نسبت به حسن نیت طرف مقابل دچار تردید کند.  دوم آنکه علت اصلی تحرکات از سوی طرف مقابل این است که آنها به خصوص آمریکا دچار دستپاچگی سیاسی هستند, به این دلیل که می خواهند عدول از برخی مواضع خلاف و غیرقانونی خود در این ده سال را توجیه کنند و این برایشان دشوار است. لذا به ناچار برخی حرکت های حاشیه ای را برای حل این مساله در سطح داخلی خودشان انجام می دهند. بنابراین این مساله ناشی از ناتوانی آنها در در تثیبت و قطعی کردن موضوعاتی است که در این مذاکرات ناچار شدند به آن تن دهند. اما نکته سوم اینکه این حرکت و اقدامات در مقایسه با مسایل بزرگ و مهمی که در این توافق نسبت به آن دو طرف به نتجیه رسیده اند به نظرم کوچک است و عمده نیست.

 بعید می دانم این حرکت ها از این به بعد ادامه داشته و بر روی توافق نهایی اثر عمده بگذارد. آنچه که برای توافق نهایی دشوار است، مسایل باقی مانده است که به لحاظ شکلی و ماهیتی  مسایل عمده، سخت و دشواری هستند. طرح و حل مسائل باقیمانده کار ساده ای نیست و مذاکرات سختی را می طلبد. این احتمال وجود دارد که در این مسیر طرفین در برخی مقاطع با هم قهر و آشتی بکنند و مواضع سختی به هم نشان بدهند و دندان قروجه کنند, ولی از آنها عبور خواهند کرد.

آیا ایران نمی تواند به همین عنوان اقدامات متقابلی را علیه آمریکا و اروپا انجام دهد و اکر بدهد توافقات بهم نخواهد خورد؟

 یک چیز روشن است و می خواهم بر آن تاکید کنم .اگر آمریکایی ها به این بهانه که  بخشی از اقدامات آنها مربوط به  موضوعاتی است که در این توافق نیامده بخواهند برخی تحریم ها را خارج از توافق تشدید کنند، حتما و قطعا جمهوری اسلامی ایران هم اقدامات متعددی می تواند در زمینه هسته ای که در توافق نیامده و تعهدی نسبت به آن ندارد، انجام دهد. ایران هنوز حقوق دیگری در معاهده عدم اشاعه و پادمان آزانس دارد که چون در برنامه هسته اش نبوده, آنها را شروع نکرده است.

اکر آمریکا و اروپا بد قلقی کند ایران هم می تواند اقدامات هسته ای جدیدی را که در توافق ژنو نیست شروع کند.  از این رو این مساله برای آنها بازی خطرناکی است و در نهایت پشیمان خواهند شد. فکر می کنم آنها این موضوع را در محاسباتشان خواهند گنجاند. بنابراین بعید می دانم این حرکت ها از طرف آنها تکرار شود.

اما آقای کوهن به عنوان شخصی که در وزارت خزانه داری آمریکا مسئول اعمال تحریم ها و پیگیری آنهاست بیان کرده با توافق نامه صورت گرفته روح تحریم ها حاکم بوده و عملا آنچه که در این توافقنامه نیز به عنوان تعلیق و رفع تحریم ها مطرح شده، چیزی را عاید ایران نمی کند.

آقای کوهن بخش کوچکی از دولت آمریکاست و جایگاه ایشان حداکثر در سطح یک مدیر میانی است. اگر بخواهیم نقشی که آقای کوهن در سیستم حکومتی آمریکا دارد را مقایسه کنیم هم ردیف یک معاونت وزارت صنعت و تجارت در کشور ماست که آیین نامه های صادراتی را تنظیم و اجرا می کند. آقای کوهن در سطحی نیست که بخواهد مواضع کشور آمریکا را اعلام کند. متنها به دلیل اینکه در سال های گذشته تحریم های غیرقانونی و غیرانسانی که نسبت به ایران اعمال شده زیر نظر وزارت خزانه داری آمریکا و بخش مربوط به آقای کوهن بوده است، به طور مصنوعی نقش ایشان در آمریکا برجسته شده است.

من فکر می کنم در هر صورت خفیف و ضعیف شدن تحریم ها موجب ضعیف شدن نقش او در آن دولت خواهد شد. در حال حاضر او بودجه سنگینی از کنگره آمریکا می گیرد تا دور دنیا سفر کند و با جایگاهی که به دست آورده با افراد ذی نفوذ در سطح بالا و مدیران بنگاه های اقتصادی و روسای کشورها ملاقات کند. بنابراین بخشی از این اظهارات ناشی از انگیزه های شخصی است.

اما دولت آمریکا نسبت به کاهش تحریم ها و در نهایت رفع آنها در توافق نامه ژنو تعهد داده است. این مسئولیت دولت آمریکاست که تعهدات را به طور قاطع اجرا کند و همچنین این مسئولیت متوجه دولت آمریکاست که مسئولان دولت خود را مدیریت کند. بنابراین حرکتی که آقای کوهن انجام داده حرکت صحیحی نیست و این مسئولیتش مستقیما به دولت آمریکا بر می گردد. توقع به جایی است که دولت ایران انتظار دارد این حرکت ها اصلاح و از تکرارش جلوگیری شود.

سخنگوی شورای امنیت آمریکا نیز اعلام کرد این تحریم ها فعلا مخصوص به مباحث هسته ای بوده و تحریم هایی که در حوزه حقوق بشر و تسلیحات موشکی همچنان ادامه دارد، امکان دارد که با آنها با استناد به این موارد، موارد تعهدی در توافق نامه را نادیده و تحریم ها را همچنان اعمال کند؟

آمریکا دو سلسله مواضع تحریمی نسبت به جمهوری اسلامی ایران دارد. یک سلسله تحریم ها مربوط به مواضع خصمانه این کشور بوده که به تدریج تصویب شده و ربطی به موضوع هسته ای ندارد. آنچه که در توافقنامه اعم از روح و متن آمده این است که موضوع مذاکره منحصرا بحث هسته ای است. بنابراین آنچه که تعهد داده می شود نیز منحصر به موضوع هسته ای بوده و این روش درستی است. بنا نیست که موضوعات دیگر وارد این بحث شود.

 اما اثر این حرف آمریکا چیست؟ معنایش این است که اگر این توافق موقت به توافق نهایی منجر شود، عملا اروپا و بقیه دنیا تحریم هایی را که نسبت به ایران اعمال می کنند لغو خواهند کرد. حال اگر آمریکا می خواهد سلسله تحریم های غیر هسته ای خودش را به دلیل سیاست های خصومت آمیزش ادامه دهد، از داشتن یک رابطه تجاری باز و آزاد با ایران محروم خواهد شد در حالی که اروپا از آن نفع خواهد برد. بنابراین این اظهارات در نهایت گریبان خودشان را می گیرد و آمریکایی ها از این موضع ضرر خواهند کرد.

به صورت مشخص اقدام آمریکا مبنی بر اعلام فهرست جدید افراد حقوقی و حقیقی نقص توافقنامه ژنو است یا خیر؟

این اقدام نقض متن توافق ژنو نیست و لی با حسن نیت سازگاری ندارد و قطعا به سود دولت آمریکاست که از این  نوع اقدامات احتراز کند. به دلیل اینکه اگر بخواهد با این نوع توجیهات به این اقدامات ادامه دهد، بنده با توجه به شناختی که از معاهده و مقررات آژانس دارم می دانم که ایران امکانات متعددی خارج از توافق ژنو دارد که اکر تصمیم بگیرد آنها را عملی کند، وضعیت مذاکراتی آمریکا و طرف های غربی بسیار مشکل خواهد شد و این معادله بیشتر به سمت ایران خواهد چرخید. بنابراین خودشان خواهد فهمید که به نفعشان است که به این مسیر ادامه ندهند.

آیا ما با برداشتن گام نخست می توانیم به نیل  به یک اجماع و توافق نهایی امیدوار باشیم؟

به نظر بنده بله. طرف اصلی این دعوا دولت آمریکاست. آنها با اتخاد مواضع خصمانه ، دعوای مصنوعی را ایجاد کرده و این آنها بودند که دنبال شکل گیری اجماع جهانی علیه ایران بودند. به نظر بنده دولت فعلی آمریکا به این نتجیه رسیده که بدون یک ارتباط منطقی با ایران نمی تواند اهداف سیاسی و منافعش را حداقل در این منطقه و نیز در سطح جهان تامین کند. بنابراین اراده دولت آمریکا بر این است که این مساله را به نتیجه برساند. البته مخالفان زیادی در سطح بین المللی وجود دارند که به طور فعال مشغول هستند تا رویکرد دولت آمریکا را تغییر دهند ولی تعبیر من این است که این توافق با همه دشواری هایی که بر سر راه دارد، در یک سال آتی منجر به یک توافق نهایی خواهد شد.

انتشار اولیه: شنبه 30 آذر 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 4 دی 1392