خانه تکانی نفتی از نوع پراگماتیک

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی به عنوان مقامی شناخته می شود که همیشه پیش از آغاز نشست ها، در سالن مذاکره اسپری خوش بو کننده می پاشید. حالا که او رئیس جمهور ایران است، باید در صنعت نفت خانه تکانی بزرگی انجام دهد.

تاکنون بحث های زیادی در مورد تاثیر تحریم ها بر بازار نفت ایران و بازارهای جهانی مطرح شده است، اما توجه کمتری به آنچه که سیاستگذاران باید در مورد صنعت نفت ایران انجام دهند، معطوف بوده است. باید گفت،بخش نفت از اهمیت خاصی در اقتصاد ایران برخوردار است.

در دوران پس از جنگ ایران و عراق، علی اکبر هاشمی رفسنجانی ، رئیس جمهور اسبق، به بازسازی کشور از جملع صنعت نفت مشغول بود و در آن زمان تولید نفت سالیانه 3 درصد رشد داشت. زمانی که محمد خاتمی، رئیس جمهور شد، تولید نفت ایران سالیانه یک درصد رشد کرد و در ضمن سرمایه گذاری های کلانی از سوی شرکت های اروپایی، روسی و آسیایی در ایران انجام شد. در سال 1995، بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت قرارداد شرکت نفتی کونوکو برای توسعه میادین نفتی ایران را وتو کرد و به این ترتیب راه برای ورود شرکت توتال فرانسه به ایران هموار شد. شرکت ملی نفت ایران و شرکت های مهندسی و خدماتی داخلی نیز تلاش های فراوانی در جهت ارتقای توانمندی های فنی خود انجام دادند.

در مقابل، پیامد اقتصادی روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد این بود که تکنوکرات های نفتی زبده با چهره هایی کم تجربه یا بی تجربه جایگزین شدند و در نتیجه تولید نفت ایران کاهش یافت. همچنین دو میدان نفتی آزادگان و یادآوران که در سال های 2000 در مرز مشترک با عراق کشف شده بود، توسعه نیافته باقی ماند.

صنعت گاز ایران نیز در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد در مقایسه با همتایان اسبق اش، سرعت رشد کمتری داشت. به بیان دیگری، کشوری که یکی از بزرگترین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد، هنوز یک صادرکننده بزرگ گاز در جهان به شمار نمی رود.

توسعه بخش نفت نیز به واسطه سوء مدیریت ها و البته تحریم های اعمالی، کاهش یافت. شرکت های نفتی از سال 2008، فعالیت های خود را به طور ملموسی در ایران کاهش داده و حتی ایران را ترک کردند و برخی شرکت های چینی و روسی نیز تنها به نگه داشتن جای پای خود در این کشور اکتفا کردند.

یه وزیر نفت پیشنهادی احمدی نژاد در سال 2005، رای مجلس را به دست نیاورد و در سال 2011، نیز وی کوشید نقشی در حد وزیر نفت ایفا کند که مورد موافقت مجلس شورای اسلامی قرار نگرفت.

با این حال افرایش جهانی بهای نفت موجب شد درآمد نفتی دولت احمدی نژاد بیش از مجموع درآمد نفتی دولت های گذشته باشد. احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری اش، طرح هدفمندی یارانه ها را اجرا کرد که با مخالفت ها و موافقت هایی همراه بود. همچنین او بی توجه به تاثیر تحریم ها بر کاهش یک میلیون بشکه ای فروش نفت ایران و موفقیت آمریکا و متحدانش عربی اش در افزایش تولید نفت به منظور کاهش قیمت بازار، به سیاست های خود ادامه داد.

راه صنعت نفت ایران در دوران ریاست جمهوری روحانی به پیشرفت در مذاکرات هسته ای ، تعدیل تحریم ها و انتخاب ها در سیاست داخلی بستگی دارد. درگیری نظامی احتمالی بین ایران و آمریکا یا اسرائیل می تتواند پیامدهای مخربی برای صنعت نفت ایران به همراه داشته باشد.

در صورتی که نظام تحریم های کنونی به قوت خود باقی بماند، دولت جدید باید هرآنچه که می تواند را انجام دهد تا باوجود کاهش درآمد نفتی به بقای خود ادامه دهد. مدیریت بهتر و مبارزه با فساد می تواند از پیامدهای اجتماعی جلوگیری کند.

بازگرداندن تکنوکرات های توانمند و کارشناسان ماهر و ایجاد فضای آرام نظیر آنچه که در دوران خاتمی وجود داشت، می تواند به ثبات صنعت نفت کمک کند.اما باتوجه به چشم انداز کاهش تقاضا برای نفت اوپک در دهه جاری، احتمال کاهش قیمت ها و سهم بیشتر عراق در تولید نفت، راه پیش روی ایران می تواند پرخطر باشد. روسیه به عنوان متحد ایران تمایلی به رقابتی کردن بازار صادرات نفت و گاز ندارد. باتوجه به تردید همیشگی ایران نسبت به غرب، وابستگی بیشتر به مسکو و پکن عقلانی به نظر نمی رسد.

البته در صورتی که مصالحه ای در زمینه هسته ای ایجاد شود و تحریم ها لغو شوند، صحنه برای یک بازسازی پراگماتیک به شیوه هاشمی رفسنجانی آماده می شود و به این ترتیب امکان بازگشت سطح تولید نفت ایران به پیش از سال 2012، وجود خواهد داشت.

با نگاهی واقع گرایانه تر باید گفت که صنعت نفت ایران به سرمایه گذاری خارجی و تجربه شرکت های غربی نیاز دارد. به این منظور شرایط قرارداد های نفتی ایران نیز باید اصلاح شود.

سهم طولانی مدت به شرکت های غربی برای فعالیت در میادین نفتی می تواند از طریق قراردادهای مدرن که به طور همزمان استقلال ایران را نیز حفظ می کند؛ محقق شود. به این ترتیب دو هدف تضمین می شود که یکی عملکرد کارآمد و احیای حداکثری میادین نفتی است و دیگری فراهم آوردن فرصتی برای لغو تحریم ها.

از سوی دیگر، صادرات گازی به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ، ترکیه و پاکستان می تواند روابط تهران با همسایگانش را بهبود بخشد. هرچند راه صادرات گازی ایران به اروپا مسدود شده اما ایران همچنان می تواند با پروژه های گاز مایع پیش برود.طرح هدفمندی یارانه ها و سرمایه گذاری بخش های خصوص نیز باید با اصلاحاتی با جدیت دنبال شود.  

 موفقیت در این راه ها تا حدود بسیار زیادی به حل مساله هسته ای ایران و لغو تحریم های بین المللی بستگی دارد. یک انقلاب کامل در امور انرژی ایران می تواند ریسک نارضایتی برخی گروه های داخلی را به همراه داشته باشد، اما یک خانه تکانی پراگماتیک و تکنوکرات در بخش نفت، راهی برای احیای اقتصادی و موفقیت رویکرد روحانی باز می کند.

منبع : لوب لاگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10