واگرایی ترکیه و اسرائیل فرصتی برای ایران

دیپلماسی ایرانی: با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال 2002 ترکیه در جهت گیری های سیاست خارجی این کشور تغییراتی به وجود آمد. احمد داوود اوغلو، مغز متفکر سیاست خارجی ترکیه در این دوران، دکترین عمق استرتژیک را در سیاست خارجی این کشور مطرح و اجرایی کرد. هدف اصلی این دکترین تعامل فعال ترکیه با تمام سیستم های منطقه ای در ترکیه محسوب می شد. در این زمینه ترکیه در صدد به صفر رساندن مشکلات خود با همسایگان بر آمد.

به تبع این موضوع روابط ترکیه و اسرائیل نیز تحت تاثیر قرار گرفت. چرا که اعراب و ایران نسبت به روابط ترکیه و اسرائیل حساسیت داشتد. هرچند این روابط پابرجا ماند ولی در سالهای اخیر به مرور به سردی گرائیده است. اسلام گرایان ترکیه اگر چه مخالفت جدی با روابط ترکیه و اسرائیل ندارند ولی نسبت به حملات اسرائیل به فلسطین بسیار حساس هستند. از نمونه های تغییر جهت گیری ترکیه نسبت به اسرائیل در این دوران تعلیق تمرینات نظامی مشترک ترکیه و اسرائیل بود که از سال 2001 صورت می گرفت. اردوغان در سال 2009 این تمرین های نظامی مشترک را در اعتراض به حملات اسرائیل به غزه به حالت تعلیق در آورد. یکی از نشانه های دیگر این تغییر گسترش روابط ترکیه با ایران بود. چرا که اسرائیل همواره ایران را تهدید اول امنیت خود دانسته است. درگیری لفظی اردوغان و شیمون پرز در اجلاس مجمع جهانی داووس 2009 و اعتراض اردوغان به حملات اسرائیل به غزه از دیگر نمونه های سرد شدن روابط ترکیه واسرائیل بود.

در حال حاضر روابط ترکیه واسرائیل شرایط معماگونه ای دارد. از یک سو دلایلی وجود دارد که روابط دو کشور واگرایی را تجربه می کند. روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و نگاه این حزب برای ایجاد تعادل میان روابط با اسرائیل و کشورهای عربی و اسلامی از مهم ترین دلایل این واگرایی هستند. در این راستا ترکیه در سالهای اخیر به بهبود روابط خود با کشورهای عربی و اسلامی و از جمله ایران اقدام کرده است. روابط ایران و ترکیه به خصوص در سالهای اخیر از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. سفرهای مداوم مقامات عالیه دو کشور و نقش ترکیه در میانجی گری در مسئله هسته ای ایران و هدف گیری برای افزایش مبادلات اقتصدی به بیش از 30 میلیارد دلار، نمونه ای از این نزدیکی به شمار می آید. نزدیکی ترکیه به ایران برای اسرائیل قابل پذیرش نبوده و این مسئله شکاف ترکیه و اسرائیل را پر رنگ تر کرده است. با این وجود به دلیل پیوندهایی که ترکیه با غرب دارد به خصوص نیاز این کشور به فناوری اسرائیل از دلایلی است که ترکیه روابط خود با اسرائیل را حفظ کرده است.

در عین حال، واگرایی ترکیه و اسرائیل در سالهای اخیر فرصت هایی را برای جمهوری اسلامی ایران به وجود آورده است. کاهش تهدید اسرائیل علیه ایران یکی از این فرصت ها است. با اتحاد ترکیه و اسرائیل، اسرائیل عملا به مرزهای ایران نزدیک شد و به فعالیت های جاسوسی از خاک ایران پرداخت. اما امروزه این امکان برای اسرائیل میسر نیست؛ زیرا ترکیه درصدد برآمده است که رابطه خود را با ایران بهبود بخشد. در نتیجه با کاهش همکاری های امنیتی ترکیه و اسرائیل، تهدیدات این کشورعلیه ایران نسبت به دهه 1990 کاهش یافته است. بنابراین این واگرایی به نفع جمهوری اسلامی ایران تمام شده است؛ چرا که ایران ترکیه و اسرائیل در منطقه خاورمیانه نسبت به دیگر دولت های منطقه ای از قدرت تاثیرگذاری بالایی برخوردارند و دارای سیاست خارجی مستقل و متفاوت از هم می باشند.

با این وجود ترکیه با حفظ رابطه خود با اسرائیل، تلاش می کند از اسرائیل در روابطه خود با مجموعه غرب به عنوان یک کارت بازی استفاده کند. در واقع ترکیه امروزی سعی در ایجاد توازن در روابط خود با غرب از یک سو و شرق و خاورمیانه از سوی دیگر دارد. اما اگر مجبور به انتخاب از بین این دو گزینه شود، بی شک غرب را به دلیل مزیت های بالای آن برای این کشور، انتخاب خواهد کرد. البته هوشمندی و تدبیر دولتمردان فعلی ترکیه و پیچیدگی دیپلماسی آنها نیز در همین نکته است که با دیپلماسی فعال خود سعی بر آن دارد که نگذارد تحولات به سمتی برود که مجبور به انتحاب از بین دو گزینه فوق شوند. آنها تمام سعی خود را بر این گذاشته اند که از هر دو گزینه شرق و غرب، خاورمیانه و غرب و اسلام و مسیحیت به بهترین نحو منافع ترکیه را به دست آورند.

به هر حال آنچه که در یک دهه گذشته در سیاست خارجی ترکیه رخ داده است و در مقایسه با دهه 1990 ترکیه از اسرائیل فاصله گرفته است، موجب کاهش جایگاه اسرائیل در منطقه و در نتیجه دارای پیامدهای مثبت برای ایران بوده است که ایران می تواند از این فرصت برای حل مشکلات سیاست خارجی خود استفاده کند.