رییس‌جمهوری که نماینده ژنرال‌ها نیست
یادداشتی از مراد ویسی، کارشناس امور همسایگان
مشرف علاوه بر ریاست جمهوری، نماینده ژنرال های قدرتمند و به شدت سیاسی پاکستان نیز بود اما آصف علی زرداری رییس جمهوری پاکستان دیروز جمعه، در شرایطی در اولین دیدار رسمی خود از افغانستان راهی کابل شد که نمی توان او را نماینده ژنرال ها و در واقع نماد تمام عیار سیاست پاکستانی ها در قبال افغانستان به شمار آورد. دولت جدید پاکستان به رهبری زرداری وحزب مردم در یک نگاه راهبردی معتقد به ضرورت مهار تمایلات و گرایشات بنیاد گرایانه در درون جامعه پاکستان، پاکسازی ارتش از تمایلات معطوف به سلطه بر قدرت سیاسی و دولت، سرکوب تمایلات مرکز گریز در قبایل و مناطق سرحدی، کنترل و مدیریت طالبان پاکستان به عنوان یک گروه قدرت و گروه فشار که حاکمیت و اقتدار دولت مرکزی را زیر سوال برده است ومهارعقبه های طالبان در درون خاک پاکستان، ضمن حفظ نفوذ و قدرت مانور و سطح بازی تاریخی پاکستان در درون افغانستان است.
اما مشکل اینجا است که دولت علیرغم برخورداری از این اراده، از قدرت و توانایی کافی برای تحقق اراده خویش برخوردار نیست. دولت زرداری نه قادر به مهار کامل بنیادگرایی در درون کشور است و نه از قدرت کافی برای سرکوب طالبان پاکستان و به تبع آن حذف عقبه طالبان افغانستان برخوردار است، زیرا یکی از مهمترین موانع موجود عدم همکاری کامل ارتش با اهداف دولت در این حوزه ها است. ضمن آنکه تنش های جدید در روابط هند و پاکستان بعد از حملات تروریستی بمبئی امکان تمرکز دولت بر مرزهای مشترک با افغانستان را کاهش داده است.
ارتش پاکستان در برخورد با بنیاد گراها وعقبه طالبان و قبایل ایالت سرحد به دلیل بافت جمعیتی منطقه دارای بسط ید و توانایی کافی و کامل نیست اما حتی اگر چنین قدرتی نیز داشت، سودی در سرکوب کامل بنیادگراها و عقبه های طالبان در مناطق پشتون نشین پاکستان نداشت. از نظر ارتش ( حداقل در بعد غیر علنی آن) ادامه نفوذ پاکستان بر افغانستان به ویژه مناطق پشتون نشین آن نیازمند حفظ عقبه های طالبان در درون مناطق پشتون نشین پاکستان است و چنین امری نیازمند نوعی تعامل با قبایل در جهت منافع مشترک است. ارتش گردنکشی قبایل و پشتون های ایالت سرحد و بلوچستان را در برابر حکومت ( نه الزاما دولت و کابینه ) نمی پذیرد اما از ضرورت ایفای نقش آنها به عنوان عقبه نفوذ در افغانستان غافل نیست.
علیرغم فشارهای امریکا بر پاکستان و فشارهای دولت حزب مردم بر ارتش، شرایط برای تغییر اساسی در نگرش های پاکستان به مساله افغانستان و کنترل و مدیریت بیشتر بر عقبه های طالبان، حداقل بعد از حوادث بمبئی با موانع عینی و ذهنی جدی روبرو است و حتی اگر خواست دولت پاکستان باشد، ارتش با توجه به افزایش تنش ها در مرزهای هند و پاکستان از بهانه لازم و کافی برای به تاخیر انداختن اجرا و تحقق اراده دولت برخوردار است.
در درون افغانستان نیزبخش عمده ای از نخبگان افغانستان معتقدند که پاکستان در امور داخلی افغانستان دخالت می کند و خواهان برقراری ارامش و امنیت و ثبات در افغانستان نیست. این نگرش نه تنها در بین نخبگان تاجیک و غیر پشتون افغانستان حتی بین نخبگان پشتون و بسیاری از دولتمردان کنونی افغانستان و شخص کرزای وجود دارد و دولتمردان افغانستان و شخص کرزای به کرات و با الفاظ تند این نارضایتی را اعلام کرده اند. اما بیشتر نخبگانی که دارای مناصب رسمی نیستند قادر هستند که چنین نگرشی به پاکستان را در موضع گیری و اظهارات خویش بیان کنند.
اگر چه نگرشی دیگر نیز بر پایه خویشتداری، مصلحت اندیشی و در نظر گرفتن الزامات حکومت داری و همسایگی با پاکستان در بین افغانی ها رواج دارد. بسیاری از نخبگان افغانستان به ویژه نخبگانی که دارای سمت ها و پست های رسمی هستند مجبور هستند برای جلوگیری از افزایش تنش بین دو کشور، مواضع اصلی خود را در لفافه و با حفظ ملاحظات دیپلماتیک بیان کنند. به گونه ای که حتی کرزای و سایر مسولین مجبور هستند بین این دو نوع موضع گیری در شرایط مختلف دست به انتخاب بزنند و گاهی واقعگرایانه و گاهی از سر مصلحت و جلوگیری از تنش موضع گیری کنند.
اما در مجموع در حالی که امریکا فشار خود را بر دولت و ارتش پاکستان تقویت خواهد کرد، بعید است که ارتش پاکستان از دو ملاحظه کلان و راهبردی خود در افغانستان یعنی جلوگیری از تشکیل دولت مقتدر و با ثبات و مستقل و نیز تشکیل یک ارتش نیرومند ملی در افغانستان عقب نشینی و عدول کند. زرداری و دولت پاکستان نیز علیرغم اینکه بیشتر از ارتش خواهان تعامل با سیاست های امریکا در افغانستان هستند ولی از اهرم های اجرایی کافی برای پیشبرد سیاست های خود برخوردار نیستند. ضمن آنکه شرایط بعد از حملات بمبئی نیز دولت پاکستان را در همکاری بیشتر در مرزهای پاکستان و افغانستان با احتیاط های جدی روبرو کرده است.
نظر شما :