فضای دیپلماتیک پس از صدور قطع نامه شورای حکام و انتخاب تهران

دیپلماسی ایرانی:  پس از اقدام پنج شنبه شورای حکام در صدور قطع نامه جدید عیه ایران اکنون چشم ها به تهران دوخته شده است که چه واکنشی را ذیل ادعای مقامات به عنوان پاسخ «قاطع و موثر» نشان خواهد داد. اگر چه تا به اکنون، نه دولت رئیسی، نه شورای عالی امیتی ملی و نه سازمان انرژی اتمی بیانیه و یا واکنشی نشان نداده اند، اما پس از خط و نشان کشیدن های ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه پیش از صدور قطع نامع در شورای حکام، حسین امیر عیداللهیان نیز دیروز شنبه در  در نشست مطبوعاتی با وزیر امور خارجه عمان به اقدام هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران اشاره کرد و گفت: «در اواخر هفته گذشته شاهد اقدام غیر سازنده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودیم. در حالی که دو هفته پیش هیاتی متشکل از وزارت خارجه ایران و سازمان انرژی اتمی به وین سفر کرده بودند و در خصوص همکاری‌های نیرومندانه‌تر آژانس و ایران توافق کرده بودند و دیدار سازنده‌ای نیز با آقای گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشتند اما یکباره در راستای تاثیرگذاری بر محیط داخلی ایران و اعمال فشار حداکثری و در تداوم سیاست و رویه به شدت ریاکارانه آمریکا، به یکباره قطعنامه‌ای علیه ایران روی میز گذاشته شد و آمریکا و سه کشور اروپایی از آژانس سوءاستفاده سیاسی کردند.» وی در همین راستا گفت: «ما ضمن پایبندی به حقوق بین‌الملل و تعهدات بین‌المللی خود در برابر این تحولات، اقدام متقابل و موثر انجام می‌دهیم.»

میانه داری مسقط تنها به فاصله 48 ساعت پس از صدور قطع نامه

در فاصله کمتر از دو روز از تصویب قطع نامه شورای حکام شاهد سفر السید بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان به تهران بودیم. اگر چه تا پیش از تحولات دو ماه اخیر و سایه سنگین آن بر سیاست خارجی و پرونده متعدد این حوزه با محوریت مذاکرات هسته ای، دو کشور عمان و قطر به عنوان میانجی گر بین ایران و غرب عمل می کردند، اما با توجه به شرایط کنونی و تحت الشعاع قرار گرفتن احیای برجام ذیل موضوعاتی چون مرگ مهسا امینی، اعتراضات مردمی و نیز اوج گرفتن مسئله حقوق بشر که با صدور قطع نامه جدید شورای حکام علیه تهران نیز همراه شد و قبل تر از آن دولت بایدن و اروپایی ها نیز عملا مذاکره بر سر برجام را کنار گذشته اند، باعث شده است که مسقط هم، نه با ماموریت کاری پیشین خود برای میانجی گری، بلکه این بار با هدف آرام کردن جمهوری اسلامی و جلوگیری از تصاعد تنش به واسطه واکنش ایران در مقابل قطع نامه پا به تهران گذاشته است. 

فارغ از اینکه عمان این دستور کار را مستقلا برای خود تعریف کرده است و یا اروپا و ایالات متحده این ماموریت را به مسقط داده اند، عمان اکنون نگران از تداوم و تشدید شرایطی است که می تواند با پاسخ تهران بعد از صدور قطع نامه پچپده تر و بغرنج تر شود و به تبع آن امنیت منطقه غرب آسیا به واسطه حساس تر شدن پرونده فعالیت های هسته ای ایران تحت الشعاع قرار بگیرد. لذا عمان، چه به صورت مستقل و یا تعریف کاری توسط دیگر بازیگران فرامنطقه ای به دنبال آرام کردن ایران و جلوگیری از اتخاذ تصمیمات رادیکال جمهوری اسلامی ایران است، چنانی که از گفته های سکان دار سیاست خارجی عمان در تهران هم چنین نگاهی مشهود بود. 

البته هدف دومی هم در دستور کار بدر البوسعیدی در سفر دیروز شنبه وی به ایران نهفته است که آن هم به تلاش برای مدیریت تحولات منطقه ای به خصوص پس از حمله پهپادی مشکوک سه شنبه شب هفته گذشته به یک نفتکش لیبریایی در دریای عمان باز می گردد. به هر حال به واسطه این اتفاق شاهد یک جنجال سازی دیپلماتیک و اتهام زنی رسانه ای از سوی اسرائیل و آمریکا در متهم کردن ایران برای حمله پهپادی به این نفتکش بودیم که کماکان هم ادامه داد. لذا مسقط برای جلوگیری از تصاعد تنش این بار در زمین غیرهسته ای، آرام کردن ایران و مدیریت تحولات منطقه ای راهی تهران شد. 

پیرو این دو دستور کاری، بدر البوسعیدی ظهر دیروز شنبه و در نشست خبری مشترک با همتای ایران خود صراحتا گفت: «تنها راه برای حل مشکلات و چالش‌ها فقط گفت‌وگو و تفاهم است. در این رابطه کشور عمان، همیشه سیاست حسن همجواری و همکاری مثبت را اتخاذ می‌کند و از همه تلاش‌ها که امنیت و صلح منطقه را تامین می‌کند، حمایت می‌کند.» وزیر امور خارجه عمان در ادامه بیان داشت: «در این خصوص  بر اهمیت اینکه با این روحیه همکاری کنیم تا امنیت کشتیرانی را در دریاها و در منطقه خود تامین کنیم، تاکید داریم؛ چرا که ایمنی حرکت تجاری و اقتصادی در نهایت به نفع ملت‌های منطقه خواهد بود و به شراکت‌ها و روابط خارجی ما خدمت خواهد کرد.» این دیپلمات عالی رتبه عمانی ادامه داد: «چالش‌های بسیار و بحران‌ها و اختلافات زیادی وجود دارد، ولی ما در عمان معتقدیم تنها راه برای حل این مشکلات و چالش‌ها فقط گفت‌وگو و تفاهم است و اینکه  این چالش‌ها را به بحث و بررسی بگذاریم و راه‌های مسالمت‌آمیز را برای حل آنها در پیش بگیریم.»

وی در بخشی دیگر از صحبت‌های خود با تاکید بر این که  هرگونه اعمال خشونت‌بار و تروریستی را رد می‌کنیم و باید دلایل این اعمال خشونت را پیگیری کنیم، گفت: «به تلاش‌های خود برای تعامل مثبت به صورت صادقانه که مبتنی بر منشور ملل متحد باشد، ادامه می‌دهیم.» علاوه بر دو موضوع یاد شده این امکان هم وجود داد که عمان به درخواست کشورهای اروپایی تلاشی برای آزاد کردن اتباع دستگیر شده (اروپا) در ایران، به خصوص طی دو ماه اخیر را هم در دستور کار خود گذاشته باشد. وقایع پیش رو نشان خواهند داد که عمان در این مسیر چگونه عمل کرده است و آیا مسقط توانسته در میانه داری برای جلوگیری از تصاعد تنش، اوج گیری بحران هسته ای و بحران امنیت منطقه ای و آرام کردن تهران موفق عمل کند یا خیر؟  

آمریکا هم چنان می تازد

دولت بایدن که هفته گذشته یک برنامه پر و پیمانی در تقابل تمام عیار با ایران را اجرا کرد که آخرین موردش به صدور قطع نامه شورای حکام باز می گردد، هم چنان سر ستیز با تهران دارد. در این باره آمریکا به همراه سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلیس) در بیانیه ‌مشترک جمعه گذشته و تنها به فاصله ساعاتی پس از صدور قطع نامه، از این اقدام شورای حکام (تصویب قطعنامه ضدایرانی) اتمی استقبال کردند. در این بیانیه مشترک که روز جمعه منتشر شد، آمده است: «فرانسه، آلمان، انگلیس و آمریکا از تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص ایران استقبال می‌کنند. این قطعنامه در پاسخ به همکاری ناکافی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص مسائل جدی و حل‌نشده مرتبط با تعدات قانونی ایران ذیل توافق پادمانی پیمان عدم اشاعه هسته‌ای تصویب شده است.»

در ادامه بیانیه قید شده است: «این دومین قطعنامه‌ای است که امسال توسط شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این زمینه تصویب شده است. شورا با این کار پیام واضحی فرستاد و گفته است که ضروری و واجب است که ایران تعهدات پادمانی ذیل پیمان عدم اشاعه هسته‌ای را انجام دهد و اقداماتی را بدون تاخیر اتخاذ کند.»

این بیانیه مشترک آمریکا و تروئیکای اروپایی تصریح می کند: «ایران باید توضیحات معتبر فنی برای وجود ذرات اورانیوم شناساییی شده در اماکن اعلام نشده در ایران ارائه کند و درخصوص مکان این مواد هسته‌ای و یا تجهیزات آلوده شفاف‌سازی کند. این قطعنامه بر حمایت قاطع از تلاش‌های مداوم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل‌وفصل این مسائل حیاتی با ایران تاکید می‌کند.» در انتهای این بیانیه آمده است: «همانطور که شفاف ساخته‌ایم، اگر ایران این کار را انجام دهد و مدیرکل بتواند گزارش دهد، همه مسائل پادمانی حل‌نشده دیگر حل‌وفصل شده‌اند، آنوقت شورا می‌تواند به رسیدگی به این مسئله خاتمه دهد. ما امیدواریم که ایران با حسن نیت از فرصت همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جهت حل‌وفصل مسائل حل‌نشده استفاده کند تا دیگر لازم نباشد شورا در این خصوص اقدامات بیشتری انجام دهد.»

البته این پایان کار واشنگتن نبود و نماینده آمریکا در امور ایران با اشاره به تصویب قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام آژانس اتمی گفت که اجرای تعهدات پادمانی از سوی ایران یک امر ضروری و فوری است. رابرت مالی نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در پیامی توئیتری از تلاش‌های کشورش و تروئیکای اروپایی در تصویب قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه کشورمان قدردانی کرد که در آن ادعاهایی در رابطه با آنچه رعایت نشدن برخی مسائل پادمانی در ایران عنوان شده، مطرح شده است. راب مالی در پیام خود نوشت: «از همکاران خود در هیات آمریکا نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین و شرکای تروئیکای اروپایی خود به دلیل تلاش‌هایشان برای جلب حمایت حداکثری از قطعنامه آژانس اتمی علیه ایران قدردانی می‌کنم.» وی همچنین بیانیه هیات آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی علیه ایران را بازنشر داده و افزود: «اجرای کامل تعهدات پادمانی ایران ذیل معاهده ان‌پی‌تی ضروری و فوری است که به تعویق هم افتاده است.»

 تهران و انتخاب «تعامل» یا «تقابل»؟! 

«شرق» کرارا در گزارشات هفته گذشته خود و نیز با تاکید بیشتر در گزارش دیروز شنبه از اهمیت انتخاب تهران بین دو گزینه «تعامل» یا «تقابل» در برابر قطع نامه شورای حکام به عنوان عامل کلیدی در سمت و سودهی به تحولات آتی در زمینه هسته ای و مذاکرات وین یاد کرده است. لذا آن چه که می تواند در مقام «Game Changer» عمل کند به سطح واکنش تهران و شدت عمل ایران در این تقابل باز می گردد. هم چنانی که پیشتر هم عنوان شد اگر چه با وجود ادعاهایی از سوی حسین امیرعبداللهیان و ناصر کنعانی مبنی بر پاسخ قاطع و فوری ایران به قطع نامه شورای حکام شاهد صدور هیچ گونه بیانیه و واکنش رسمی دولت رئیسی، شورای عالی امنیت ملی و سازمان انرژی اتمی تا لحظه نگارش گزارش نبوده ایم، اما در آن سو هم اخباری دال بر احتمال همکاری ایران و انتخاب گزینه تعامل به جای تقابل به گوش می رسد. 

در این خصوص نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی گفت: «انتظار می‌رود دور جدید مذاکرات ایران و آژانس اتمی تا پایان ماه جاری میلادی برگزار شود.» آن طور که میخائیل اولیانوف در گفت و‌گو با شبکه روسیه ۲۴ مطرح کرده است احتمالا تا پیش از پایان ماه جاری میلادی شاهد برگزاری مذاکراتی بین جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با هدف رسیدن به روندی برای حل اختلافات پادمانی خواهیم بود. در این رابطه اولیانوف اظهار داشت: «انتظار می‌رود که دور جدید مذاکرات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا پیش از پایان نوامبر در تهران انجام شود.» وی خاطر نشان کرد: «می‌بایست تا پیش از پایان ماه نوامبر دور جدیدی از رایزنی‌ها میان کارشناسان آژانس اتمی و طرف ایرانی انجام شود. قرار بر این بود این نشست در تهران برگزار شود که امیدوارم این برنامه‌ها به قوت خود باقی بماند.» 

اگر چه نمی توان به این گفته های اولیانوف استناد کرد و آن را ملاک تحلیل قرار داد، به خصوص آنکه بارها عکس ادعاهای این دیپلمات روس را دیده ایم، اما این مواضع نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، هم به نوعی حکایت از نگاه غایی کرملین دارد و هم می تواند مسیری کم هزینه برای تهران در برون رفت از بحران کنونی باشد.

حال باید دید تا چه حد واقعیات و تحولات روزها و هفته های پیش رو موید این ادعای اولیانوف خواهند بود؟ و از همه مهمتر آیا بر طبق سخنان این مذاکره کننده ارشد روسیه، ایران تعامل را به جای تقابل بر خواهد گزید؟! هر چند با رجوع به موضع گیری چهارشنبه گذشته محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران مبنی در دستور کار نبودن سفر هیاتی از آژانس به تهران به نظر می رسد که ایران با آنچه که اولیانوف انتظار دارد، تفاوت عملکرد جدی خواهد داشت.

البته جمله پایانی اولیانوف هم گویا حکایت از آن دارد که مسکو نیز امید چندانی به همراهی و تعامل تهران با آژانس ندارد؛ اینکه مذاکره کننده ارشد روسیه عنوان می دارد «قرار بر این بود نشست ایران و هیات آژانس در تهران برگزار شود که امیدوارم این برنامه‌ها به قوت خود باقی بماند»، به نوعی اذعان بر این موضوع است که تهران هم با صدور قطع نامه پنج شنبه دیگر خود را مقید به اجرای تعهدات و توافقات پیشین نمی داند و به همین دلیل امکان وقوع هر سناریو، هر واکنشی و اتخاذ هر تصمیمی از سوی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، به جز تعامل! اما در این رابطه هم پیرو گزارشات پیشین «شرق»، جزئیات پاسخ تهران هم بسیار تعیین کننده خواهد بود./شرق