وساطت الکاظمی میان ایران و عربستان!

صابرگل عنبری، کارشناس مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی - قرار است نخست وزیر جدید عراق دوشنبه آینده به عربستان و روز بعد به تهران سفر کند و این گونه پیداست که بعد از این سفر منطقه‌ای به آمریکا برود. از روز اعلان خبر نخستین سفرهای خارجی الکاظمی به این سه کشور یکی از مباحث مطرح میانجیگری وی میان تهران و ریاض از یک سو، و بین تهران و واشنگتن از دیگر سو است و همین مساله به بحث داغی مبدل شده و کلیت این سفرها در این چارچوب تجزیه و تحلیل می‌شود.

به نظر می‌رسد جدا از بحث تقویت روابط دو جانبه عراق با این سه کشور، اما مساله میانجیگری را می‌توان مهم‌ترین دستور کار سفر خارجی وی پنداشت.

در این راستا هم باید به سفر فردا یکشنبه وزیر خارجه ایران به عراق نگریست که از این منظر قابل تامل است. سفر ظریف به بغداد به احتمال زیاد با میانجیگری الکاظمی میان عربستان و ایران‌ مرتبط است و دور از ذهن نیست که وی حامل پیام ایران به عربستان باشد تا الکاظمی در سفر خود به آنجا منتقل کند. در کنار آن نیز، احتمالا نخست وزیر عراق در نظر داشته تا قبل از سفرش به ریاض با طرف ایرانی درباره ابتکار خود برای میانجیگری گفتگو کند تا با اطلاع دقیق‌تر از موضع ایران، بتواند وساطت خود در عربستان را پیگیری کند. 

اکنون پرسش این است که آیا الکاظمی می‌تواند گشایشی در روابط تهران و ریاض ایجاد کند یا وساطت وی نیز چون عادل عبدالمهدی فرجامی نخواهد داشت.

به نظر نگارنده، نخست وزیر کنونی عراق در موقعیت نسبتا بهتری نسبت به عبدالمهدی برای میانجیگری قرار دارد و دلیل آن هم نگاه مثبتی است که ریاض به وی دارد و او را در موقعیتی نسبتا بی‌طرف می‌داند.

در کنار آن نیز الکاظمی که در صرافت تثبیت موقعیت سیاسی خود و پیروزی در انتخابات پارلمانی آتی و تصدی مجدد کرسی نخست وزیری و در اندیشه ساماندهی به وضعیت داخلی عراق است، بر این باور است که مواجهه موفق با این چالش‌ها بدون کاهش یا حل تنش میان تهران با ریاض و واشنگتن امکانپذیر نیست و تا زمانی که عراق را از تبعات نزاع میان این طرف‌ها دور نگه ندارد نه حل بحران‌ها و چالش‌های داخلی میسر است و نه توسعه متوازن روابط خارجی عراق ممکن است.

واقعیت اما این است که با وجود اهمیت دو فاکتور پیشگفته، یعنی نگاه مثبت عربستان به الکاظمی و برخورداری وی از انگیزه لازم برای وساطت، ولی موفقیت در این پرونده فاکتورهای مهم‌تر دیگری را می‌طلبد که در شرایط کنونی فراهم نیست و از این جهت زیاد نمی‌توان به ثمربخش بودن این وساطت خوشبین بود. مهم‌ترین چالش فراروی چنین میانجیگری‌های منطقه‌ای این است که هم اکنون تنش میان عربستان و ایران در دوره ترامپ به نوعی به تابع تنشی بزرگ‌تر میان آمریکا و ایران تبدیل شده است و گشایش در آن هم بسته به گشایش در این تنش بزرگ است که آن هم فعلا متصور نیست.