لزوم دقت ژاپن در تعریف راهبرد منطقه ای با لحاظ منافع ایران

نویسنده: کازوتو سوزوکی (Kazuto Suzuki) 

دیپلماسی ایرانی: بی‌ثباتی گسترده در خاورمیانه و تکرار رویدادهای خطرناکی مانند یورش به نفتکش‌ها در تنگه هرمز یا تاسیسات نفتی عربستان برای ژاپن که به نفت و گاز طبیعی این منطقه متکی است، مشکلی اساسی در زمینه امنیت انرژی داخلی به شمار می‌رود. مهم‌تر آنکه، حقایق و اهداف مربوط به این رویدادها روشن نیست.

اگرچه ایران به عنوان متهم این یورش‌ها شناخته شده اما سیاست "فشار حداکثری" واشنگتن علیه این کشور جایی برای تحریم‌های بیشتر باقی نگذاشته است. حتی اگر امکان اعمال تحریم‌های بیشتر هم بود باز نمی‌توانست در شرایط موجود دگرش اساسی ایجاد کند. ائتلاف پیشنهادی آمریکا با نام راهکار امنیت دریانوردی نیز به جز بریتانیا و عربستان پشتیبانی نداشت و سایر کشورها به این راهکار پاسخ مثبتی نداند.

توکیو که برای امنیتش به شدت به ایالات متحده متکی است و همین مساله این کشور را در برابر فشار آمریکا آسیب‌پذیر کرده، باور دارد که پاسخ به انتظارات واشنگتن از برخی جنبه‌ها به نفع امنیت ژاپن است اما ایران از ائتلاف تحت رهبری آمریکا به تنگ آمده و به شدت با مداخله‌های این کشور مخالف است و ژاپن به دلیل روابط دوستانه‌ 40 ساله با جمهوری اسلامی ایران سعی دارد تا جای ممکن از پیوستن به هر ائتلافی که تاثیر منفی بر روابط تهران و توکیو دارد، پرهیز کند.

عامل دیگر بند 9  قانون اساسی ژاپن است که این کشور را از جنگ باز می‌دارد. حتی در مواقع جنگ، نیروهای دفاع‌ از‌ خود ژاپن در زمینه اقداماتی که می‌توانند انجام بدهند محدودیت‌های بسیاری دارند. استفاده از اسلحه فقط به موارد دفاعی یا شرایطی محدود است که تهدیدی علیه بقای ملی مطرح باشد یا مثلا تهدیدی متوجه یک نفتکش ثبت شده ژاپنی باشد و دفع این تهدید بدون استفاده از جنگ‌افزارها ممکن نباشد. اما نفتکش‌های ثبت شده ژاپنی تنها نفتکش‌هایی نیستند که نفت خام را به ژاپن حمل می‌کنند و برای حفاظت از نفتکش‌های ثبت‌شده خارجی می‌توان از اقدامات قانونی و سیاسی بازدارنده بهره گرفت.

دولت ژاپن به عنوان راهی برای تحقق این الزامات، بدون مشارکت در ائتلاف آمریکایی، در حال بررسی به‌کارگیری شناورهای نیروی دریایی برای "بررسی و پژوهش" در منطقه‌ای تعیین شده از خلیج عمان گرفته تا دریای عربی و تنگه باب‌المندب، بدون ورود به خلیج فارس، است.

به کارگیری شناورها برای "بررسی و پژوهش" بیانگر نوعی مصالحه است. این نشانگر تمایل برای همکاری با راهکار واشنگتن بدون مشارکت مستقیم در آن و پرهیز از منازعات پارلمانی در زمینه استفاده از جنگ‌افزار است. همزمان ژاپن با کنار ماندن از خلیج فارس از خشم و اقدامات تحریک‌آمیز ایران نیز در امان خواهد بود.

از آنجا که نتیجه این مصالحه استفاده از شناورهای نیروی دفاع‌ از‌ خود است، چه‌بسا حفاظت از نفتکش‌های عازم ژاپن امکان‌پذیر نباشد. اما پس از انصراف دقیقه 90 دولت ترامپ از یورش تلافی‌جویانه به ایران در پاسخ به سرنگونی پهپاد آمریکایی، شرایط در خلیج فارس آرام‌تر و باثبات‌تر شده است. یورش به تاسیسات نفتی عربستان نیز با هدف تاثیر گذاشتن بر عرضه سهام آرامکو انجام شد و نفتکش‌های در حال گذر از تنگه هرمز را هدف نگرفت. ایران ابتکار "صلح هرمز" را پیشنهاد داده است و امارات متحده عربی و سایر کشورهای خلیج فارس به دنبال بهبود روابط با تهران هستند.

بنابراین حتی اگر ژاپن از شناورهای نیروی دریایی‌اش هم استفاده نکند نفتکش‌های ژاپنی امنیت خواهند داشت. با این حال اگر نیروی ‌دفاع‌ از خود ژاپن در برابر هرگونه اقدام تحریک‌آمیز ایران یا واکنش‌شدید ایالات متحده، اقدامی فراتر از "بررسی و پژوهش" انجام بدهد، این مصالحه‌ دارای توازن دقیق، شکست خواهد خورد. پرهیز از این رویداد ناخوشایند نیازمند یک سیاست خارجی‌ است که توجه فراوانی به تعدیل تنش‌های خلیج فارس داشته باشد.

منبع: دیپلمات / تحریریه دیپلماسی ایرانی